Oudejaar op het gemak in Hollands gezelschap gevierd: oliebollen gebakken! (is blijkbaar een Hollandse traditie op kerstavond, wist ik niet); daarna nog een dikke week in Dar 'blijven plakken' en mijn GIS training 'verder' uitgewerkt op BTC Headquarters.
Ik kon opnieuw op Toms' appartement blijven mét antenne waarmee je zelfs 'de Slimste Mens' kon volgen in België, live Studio Brussel kan beluisteren etc! Ongelooflijk eigenlijk. Etentjes, zwempjes, avondjes uit, shoppen,.. :-).
Een van de redenen om langer in Dar te blijven: Professor Swennen van de KULeuven komt op backstopping mission voor het bananenproject en komt naar Mwanza waar we met de projectauto vertrekken (Mwanza is een stuk dichter dan Bukoba dus ik moet die lange busrit niet terug).
***
Prof. Swennen (waarvan ik x aantal jaar terug nog les van gehad heb) is gespecialiseerd in tropische landbouw, in de bananenteelt (meer specifiek: onderzoek naar nieuwe bananevarieteiten & best practices). Bedoeling is de projectlocaties te bezoeken en technische ondersteuning te krijgen van de Prof, die elk jaar op monitoringbezoek komt in het kader van het project.
Een week door de Kagera getrokken met 2 (toch wel gekende) banane-experten Prof. Swennen en Dr. Mgenzi, was heel interessant, jawel!
Een van de technieken die bvb. wordt toegepast in de vermenigvuldiging van de geintroduceerde banane-varieteiten is de 'false decapitation' techniek (foto onder).
Heel kort & gesimplifieerd:
Een bananeplant krijgt normaal 1 bananebunch per jaar en wordt na oogst, in klassieke productie, dan omgehakt en dan laat men 1 à 2 scheuten die uit de moedercormus onder de grond verder groeien tot een nieuwe moederplant om het volgende jaar opnieuw een bunch te krijgen etc. Nu, in plaats van die moederplant een bunch te laten krijgen en om te hakken, dood men het 'moedermeristeem' ('groeikern' van de moederplant).
De moeder gaat dus afsterven (zonder bunch te krijgen) MAAR, en dit is het punt, door de energie die de moeder nog heeft, de blaren die nog fotosynthetiseren zelfs na het doden van het moedermeristeem, gaan veel meer jonge scheuten uit de moedercormus groeien. Scheuten die dan worden versneden en verplant. En de bedoeling van het project is net om de nieuwe varieteiten zoveel mogelijk te vermenigvuldigen (dus die kleine scheuten worden op andere velden verplant.
(Ter info: in grote mutlinationals zoals Dole/Chiquita in Latijns Amerika, waar onze bananen uit de Delhaize van komen, wordt gewerkt met in vitro techniek voor vermenigvuldiging - is echter geen optie voor de gewoene boer hier.)
De vele scheuten die tevoorschijn komen uit de moedercormus,
De techniek van 'false decaptiation' is nog niet gekend/toegepast in de Kagera en is eigenlijk geintroduceerd door de Professor (et al.) zoveel jaar terug. In dit project is o.a. uitvoerig training gegeven in deze techniek.
Er kan er ook vanalles misgaan: Te grote insnijdingen waardoor moederplant omvalt (& extra benefit van 'false decapitation' wegvalt),
Het doden van het moedermeristeem als de plant nog te klein is (moeder nog te klein om veel reserves naar dochters te 'sturen'),
enzoverder enzovoort.
Dus het was inspecteren, ondervragen, problemen oplossen,.. ongelooflijk wat er eigenlijk over bananen allemaal vertelt kan worden.
En de reden om dit project hier uit te voeren wordt me ook alsmaar duidelijker:
Een heel groot percentage van de banenebomen die groeien in de Kagera geven geen, of geen optimale, bananebunch door de aanwezigheid van nematoden, kevers, schimmels, virussen, door tekort aan mineralen, door verkeerd management. De ernst hangt af van regio tot regio maar is veel groter dan je op het eerste zicht zou denken! (soms zijn volledige velden eraan)
De varieteiten die door het project worden vermenigvuldigd & verdeeld zijn in zekere mate resistent tegen droogte en ziektes, nematoden & kevers.
Target van het project: 2,7 millioen bananescheuten van 4 verbeterde varieteiten verdelen (op dit ogenblik hebben we zo'n 105 multiplicatievelden in de districten, nog uit te breiden).
Bedoeling is zeker niet om nu opeens de bestaande varieteiten te gaan 'vervangen' op de lange termijn, maar wel om een bepaalde hoeveelheid te introduceren die op korte termijn exponentieel in aantal kunnen toenemen en zo een bepaalde buffer kunnen geven voor boeren. Van deze varieteiten is de boer quasi zeker dat hij ze gaat kunnen oogsten (dus minder arbeidsintensief, land wordt beter gebruikt).
Enkele voorbeelden van zieke planten:
Panama disease (schimmelziekte),
Tekort aan mineralen (Mg in dit geval),
Black Sigatoka (andere schimmelziekte),
Hieronder botsten we op een nog te onderzoeken ziekte.. ja, zélfs de experten zijn niet alleswetende ;-)
Hieronder een fotootje van een welgroeiende plant: de moeder groeit zo hard dat haar oudste blaren omvallen terwijl ze nog groen zijn (goed teken dus),
Onder een foto van een plant die onder droogtestress zijn komen te staan: rozetvorming: bladeren staan dicht opeen (de ouderdom van de plant kan je trouwens aflezen van het aantal bladeren -formule specifiek aan regio),
Enkele fotootjes van de missie,
Eén van de multiplicatievelden wordt door een gevangenis gemanaged (zie foto onder).
Op mijn eerste bezoek hier ben ik de gevangenis zelf binnengegaan om de visitorsboek te tekenen. Toch even schrikken, de mannelijke gevangenen waren zich juist op de binnenkoer aan het wassen, en een blanke die passeert valt natuurlijk wel op.
t'Is niet allemaal positief natuurlijk. Veel hangt ook af van de organisatie van de districten, van de opvolging van de districtcoordinatoren,
Soms heeft men bvb. de 'false decapitation' techniek achterwege gelaten en de moederplant gewoon omgehakt, complete decapitation (foto onder). (reden zou kunnen zijn dat als je de moederplant 'vals dood', dan worden de bladeren natuurlijk geler en kunnen de buren denken dat de planten niet goed onderhouden worden.)
We hebben nog veel werk wat nutriëntenbeheer betreft.
De nieuwe varieteiten brengen grote bunches voort dus, bij vermarkting, gaan nog meer nutrienten uit het veld verloren. Ook bij de klassieke varieteiten wordt nu veel meer verhandeld waardoor opnieuw alle nutrienten uit het systeem verdwijnen zonder aanvoer. M.a.w. het systeem zoals het nu bestaat is gewoon niet houdbaar. Binnen de zoveel jaar gaat de grond gewoon te arm worden voor bananeteelt (& andere gewassen).
Een groot issue is dus: hoe dit nutrienten terug in de bodem krijgen, een duurzaam systeem creeëren?
Enkel mogelijkheden: gebruik van leguminosen als intercrop (= planten zoals bonen die stikstof kunnen fixeren in de grond en waardoor die stikstof kan worden opgenomen door de bananeplant),
Of: Planten van bomen in het veld (niet alleen goed voor ecologische principes zoals erosiebestrijding/biodiversiteit/host voor dieren etc.), maar die bomen hebben ook diepe wortels waardoor ze uitgeloogde nutrienten terug naar oppervlakkige bodemlagen kunnen brengen en zo dus ook terug beschikbaar worden voor de bananewortels,
En daarnaast is men aan het onderzoeken in hoeverre men fungi (myccorhizae) in de bodem kan inbrengen om zo opnieuw de nutrientenopname te verhogen (myccorhizae 'hangen' zich aan het wortelgestel waardoor het totale oppervlakte groter wordt, daarnaast maken ze ook fosfor beschikbaar etc.)
En dan natuurlijk de ideeën van het maken van bananepoeder (dan worden de bananen bij de boer zelf verwerkt en zo blijft tenminste de pel ter plaatse), of het gebruik van koffieresten, of het gebruik van mulch (minder uitloging), gewoon mest van dieren enz.
Nu enkel 'activiteiten' hieromtrent staan gepland!
Of een banaantje als tussendoortje,
Nog even langs bij het 'bananen-biogas' project van Duitse ingenieurs-zonder-grenzen dat nu zijn resultaten begint te boeken (nu lijkt me dit wel een gesofisticeerd systeem voor de gewone boer),
Self-made zonnepanelen: water die door buisjes uit zwarte plastiek loopt. Een klein 'industrieel' zonnepanneeltje ernaast om de pomp te laten werken,
En onder? Ook een bananenplant! (ensete varieteit, die voornamelijk in Ethiopie groeit en waarvan de wortel wordt opgegeten - in Tanzania enkel als sierplant gebruikt),
Prof. Swennen, Mr. Mgenzi, ikzelf en de bananeplanten,
Eens terug in Bukoba, bezoekt Prof. Swennen ook de 'germplasm' (verzameling van varieteiten) van ARI-Maruku. En onder wel een heel speciale: deze plant is niet omgevallen of zo, ze groeit altijd zo scheeft,
Ook nog even bezoek bij een 'innovatieve' boer in Bukoba. Een boer die prof. al lang kent en heel wat varieteiten in zijn tuin heeft staan, hij werkt al jaren in mee in verschillende projecten. (petjes = CCM politieke partij)
En dan afsluiten met een lekkere vis aan het meer met een glaasje wijn..
